Марк Хајман, доктор и практичар по функционална медицина, за најконтроверзната храна на нашата чинија
Ако јадете месо, дали тоа ќе ги затне вашите артерии, ќе предизвика рак или дијабетес тип 2 и ќе ви го скрати животот? Дали е тоа вистина? Можно е. И не сте единствените што мислат така. Тоа е она во што веруваат многу луѓе, и љубители на месо и оние што не јадат месо.
Таа намирница што ја јадеме целиот живот стана најконтроверзната состојка на нашите чинии. Таа е тема на некои од најжестоките дебати во прехранбената индустрија, од спротивставени теории за исхраната и лошото здравје на нациите до влијанијата врз животната средина и неетичкиот третман на животните. Сè се сведува на голем, комплициран конфликт, вели д-р Марк Хајман, семеен лекар и заговорник за функционална медицина и автор на бројни книги за здравје, кој се зафати да истражи дали месото е лошо или добро и дали треба да јадеме многу, малку или воопшто да не јадеме ако сакаме да живееме долго и да бидеме здрави.
Го јадеме отсекогаш
– Јадеме месо отприлика колку што постои и нашиот вид. Научниците кои ги проучуваат современите ловци-собирачи, луѓе кои живеат и се хранат многу слично на нашите палеолитски претци – со многу месо и малку шеќери (јаглехидрати) – гледаат дека тие немаат типични знаци на срцеви заболувања, дијабетес и други хронични заболувања. Тешко е да се замисли дека храната што ги одржувала цивилизациите низ целата планета со милениуми цело време полека нè убива. Сепак, во последните децении, застапниците на исхраната без месо меѓу научниците го поврзуваат месото со бројни болести – од рак до срцеви заболувања и дебелина до дијабетес – вели д-р Хајман во книгата „Храна: Што би требало да јадеме?“. Д-р Хајман додава дека треба да се каже и дека постојат истражувања кои покажале дека е точно спротивното.
– Како што знаеја нашите претци, месото е храна богата со хранливи материи што може да ни помогне да ги спречиме болестите и недостатоците на хранливи материи кога се јаде во комбинација со многу зеленчук или како дел од она што го нарекуваме палео-веганска или пеганска исхрана“, вели д-р Хајман, додавајќи дека тоа не значи дека консумирањето месо нема своја темна страна.
– За жал, поголемиот дел од месото што го консумираме доаѓа од погони за масовно одгледување каде што животните се подложени на сурови, нехигиенски и честопати незамисливи услови. Овие индустриски чудовишта придонесуваат за климатските промени, ја загадуваат животната средина, а во некои случаи ги злоупотребуваат своите работници. Треба да направиме сè што можеме за да не ја поддржиме оваа индустрија. Но, тоа не го негира фактот дека вистинското месо може и треба да биде важен дел од нашата исхрана. Постојат валидни лични, духовни, религиозни, етички и еколошки причини за безмесна исхрана. Сепак, не постои добра научна или здравствена причина да се избегнува висококвалитетно, органско, одржливо одгледано месо хрането со трева во контекст на генерално здрава исхрана, вели Хејман, креаторот и застапникот на пеганската исхрана.
Тој лично комбинира палео и веганска исхрана, односно акцент става на разновиден непреработен зеленчук (75 проценти од чинијата) и квалитетни протеини од животински извори (на пр. органско или месо одгледано на пасишта). Тој е интензивно заинтересиран за темата на долговечноста, а неговите пристапи ја комбинираат најновата наука, функционалната медицина и личното искуство. Во јавните настапи, книгите и поткастите, тој сè повеќе се фокусира на забавување на стареењето, продолжување на здрав животен век и спречување на хронични болести што доаѓаат со стареењето, како што се дијабетес, Алцхајмерова болест, срцеви заболувања и метаболички синдром. Исхраната, вели тој, игра значајна улога во ова.
Не сите преработени меса се исти. Мора да знаеме дека повеќето такви комерцијални производи се полни со шеќер, адитиви, конзерванси. Држете се до месните преработки без адитиви, вели д-р Марк Хајман.
Протеини и аминокиселини
Бидејќи месото стана непожелно во текот на изминатиот половина век, многумина почнаа да бараат алтернативи, а некои целосно го елиминираа од својата исхрана. Се проценува дека 22 проценти од светската популација се вегетаријанци.
– Иако замените за месо од растително потекло се сè попопуларни, не може да се заобиколи фактот дека месото е најдобриот извор на протеини и многу витамини и минерали. Мешунките се богати со протеини, но имаат малку клучни аминокиселини. Треба да ги добиете сите есенцијални аминокиселини од протеините – оние што ни се потребни, а телото не ги произведува. Само киноата, хељдата и сојата ги содржат сите девет од овие аминокиселини, но тие се наоѓаат во комплетна форма во сите намирници од животинско потекло – вели д-р Хајман.
За да добиете подобра претстава за количината на протеини, еве ја содржината на животински протеини на 100 грама: телешко, говедско, јагнешко (36-32 грама), свинско, пилешко, туна, сардини (24-28 грама), сирење, лосос, јајца (6-23 грама) во споредба со содржината на растителни протеини на 100 грама: путер од кикиритки (22 грама), бадеми (20 грама), но бадемовото млеко само (0,42 грама), овес (16 грама), тофу, леќа, црн грав (8-9 грама).
– Како што можете да видите, би требало да јадете многу црн грав, овес или тофу за да ја добиете количината на протеини содржана во мала порција месо. Ова не значи дека месото треба да биде единствениот извор на протеини. Можете да добиете дел од вашите дневни потреби за протеини и од билките. Но, за повеќето луѓе, особено како што старееме и ни требаат повеќе протеини за да ја одржиме мускулната маса, животинските протеини се важни – советува овој директор на Клиничкиот центар за функционална медицина во Кливленд.
Не се сите преработени меса исти
Во 2015 година беше објавено дека преработените меса предизвикуваат рак исто колку и пушењето, односно дека сланината и виршлите се исто толку штетни како цигарите. Светската здравствена организација објави дека консумирањето преработени меса како што се сланината, шунката, саламата и колбасите го зголемува ризикот од рак на дебелото црево за 20 проценти.
– Покрај тоа што ова е апсолутен, а не релативен ризик, не сите преработени меса се исти. Мора да знаеме дека повеќето од овие комерцијални производи се полни со шеќер, адитиви, конзерванси. Држете се до преработени меса без адитиви – печена мисирка или говедско месо, или традиционално подготвени колбаси од органски производители – советува д-р Хајман.
Не за виршлите
Ако има еден месен производ што треба да го избегнувате по секоја цена, вели д-р Хајман, тоа се виршлите. „Тие обично се полни со сол и хемикалии и се направени од некоја комбинација на животински нуспроизводи, и навистина е тешко да се знае што добивате кога купувате виршла. Затоа, држете се подалеку од нив“, вели тој.
Месото е преполно со хранливи материи кои можат да помогнат во спречувањето на болести и недостаток на хранливи материи кога се јаде со многу зеленчук, вели д-р Хајман.
За што сè уште не сме сигурни
Иако заситените масти се ослободени од дел од вината како причина за срцеви заболувања, тоа не значи дека треба да ги пуштите сопирачките и да навалите на нив.
„Можеме да кажеме дека не се штетни, но не се нужно ниту здрави. Кога се комбинираат со шеќер или рафинирани јаглехидрати (или слатките масти во кексите на пример), тие стануваат смртно опасни. Често ќе чуете совети денес дека месото и путерот треба да се јадат „умерено“. Но, што точно значи „умерено“? Потребни се повеќе истражувања за да се открие, заклучува докторот. Дотогаш, не се плашете да ставите малку путер во вашата кајгана. И не се чувствувајте виновни кога нарачувате стек во ресторан.
Што научниците сфатиле правилно
Експертите, објаснува д-р Хајман, сфатиле правилно и нивните предупредувања за прекумерна консумација на црвено месо се донекаде оправдани. Конвенционално одгледаното говедско месо доаѓа од животни кои се хранат неправилно, а тоа може да биде штетно за нас. Начинот на кој се подготвува месото, исто така, може да биде штетен за нашето здравје.
– Погрижете се месото никогаш да не е препечено или изгорено, бидејќи се формираат штетни соединенија. Секогаш избирајте да го подготвувате месото на пониски температури, како што се бавно печење, варење или динстање. Маринирањето на месото и зеленчукот пред готвењето го намалува формирањето на токсични соединенија. Најздравите маринади содржат лук, кромид, сок од лимон и рузмарин. Колку повеќе зачини, толку подобро – вели докторот.
Што погрешиле
– Секој ги слушнал ужасните предупредувања за црвеното месо – предизвикува рак, предизвикува срцеви заболувања. Во пракса, месото е смртоносно. Како стигнавме до оваа хистерија и дезинформации? Одговорот може да се сумира во два збора: заситени масти.
Кога пред половина век беше откриено дека заситените масти го зголемуваат нивото на холестерол, месото беше обвинето. Затоа почнавме да јадеме помалку од него и ја отстранувавме сета видлива маснотија. Храната што содржи заситени масти стана лоша – дури и растенијата и овошјата богати со масти како кокос, ореви и авокадо.
Денес знаеме дека ова размислување беше поедноставено, но не може толку лесно да исчезне. Денес знаеме и голем број нови факти, како на пример дека срцевите заболувања се сложена состојба што вклучува не само холестерол, туку и воспаление, шеќер во крвта, триглицериди… Познатата студија на Фрамингем покажува дека LDL холестеролот е поврзан со срцеви заболувања и дека HDL холестеролот всушност го намалува ризикот од срцев удар. Слично на тоа, други студии дадоа спротивставени резултати. На пример, покажано е дека ризикот од развој на кардиоваскуларни заболувања е најмногу под влијание од јаглехидрати со висок гликемиски индекс, па кога ќе одлучите да јадете хамбургер, фрлете го лепчето и изедете го месото! – советува д-р Хајман.