Исхраната без месо може да обезбеди здравствени придобивки, но тоа зависи од паметниот избор на храна, а не само од исфрлањето на месото.
Значителен број луѓе денес се одлучуваат да го исфрлат месото од исхраната, барем повремено, некои поради грижа за здравјето, други поради грижа за животната средина, трети поради етички прашања итн.
Според некои истражувања, околу 22 отсто од светската популација се вегетаријанци.
Често се нагласува дека (претераното) јадење црвено месо и, уште повеќе, јадењето преработено месо има негативно влијание врз здравјето (масти, ризик од рак, киселост на телото итн.), но што навистина се случува во нашите тела кога ќе престанеме да јадеме месо и производи од животинско потекло?
Новото истражување сугерира дека дури и кратки периоди без месо – неколку недели, денови или па и само неколку оброци без месо – може да предизвикаат изненадувачки промени, од губење на тежината и подобрување на здравјето на срцето до посуптилни ефекти врз цревниот микробиом и имунолошкиот систем.
За слабеење и поздраво срце
Меѓу најзабележливите ефекти од исфрлањето на месото од исхраната е слабеењето, но тоа не се должи толку на нејадењето месо колку што се должи на јадењето храна што го зазема неговото место. Кога луѓето го заменуваат месото полно со калории со храна од растителна основа – зеленчук, овошје, мешунки и цели зрна – кои се богати со влакна, тие едноставно почнуваат да јадат повеќе храна со помалку калории. Влакнестите намирници, исто така, создаваат подолго чувство на ситост и на тој начин може да помогнат да се намали прејадувањето.
На пример, едно истражување од 2018 година, кое следело 180 учесници во текот на три месеци, покажало дека оние кои преминале од сештојади на вегетаријанци изгубиле во просек по два килограми. Придобивките одат уште подалеку од тоа.
Неколку студии покажале дека вегетаријанската исхрана која трае шест недели или подолго може да доведе до намалување на крвниот притисок, што е еден од клучните фактори за намалување на ризикот од срцеви заболувања и мозочен удар.
Овој ефект веројатно е поврзан со губење на тежината и поголема потрошувачка на минерали, како што се калиум и магнезиум. И двете можат да помогнат во намалувањето на крвниот притисок, вели Луиџи Фонтана, нутриционист и експерт за здраво стареење на Универзитетот во Сиднеј. Вегетаријанската исхрана често го намалува шеќерот во крвта, а со тоа го намалува ризикот од развој на дијабетес тип 2, покажало истражувањето на тимот на Фонтана.
Други студии покажале намалување на LDL (лошиот) холестерол, кој го има во изобилство во месото и млечните производи, кога се префрла на вегетаријанска исхрана. Една нова студија на единаесет пара близнаци, предводена од Универзитетот Стенфорд, покажала дека учесниците кои следеле веганска исхрана четири недели забележале пад на нивниот LDL холестерол на оптимално ниво од околу 2,58 mmol/l. Учесниците влегле во студијата со релативно здрави нивоа на холестерол, но намалувањето сепак било видливо.
Промени во цревата
Префрлувањето на вегетаријанство веројатно ќе го промени екосистемот на бактерии кои живеат во вашите црева. Новите вегетаријанци имаат тенденција да развијат повеќе бактерии специјализирани за разградување на влакната од растителна храна, а помалку од оние кои целат на месото,вели Вероника Вите, невролог од Институтот Макс Планк на Медицинскиот центар на Универзитетот во Лајпциг.
На пример, учесниците во една американска студија од 2014 година, која ги анализирала цревните бактерии во примероците на столицата од луѓе кои се префрлиле на растителна исхрана, откриле дека нивниот бактериски состав се променил по само неколку дена.
Иако резултатите од студијата варираат, некои од овие промени би можеле да бидат добредојдени. Студијата на Стенфорд за близнаци прелиминарно покажува дека количината на цревната бактерија Bilophila wadsworthia, која разградува специфични протеини во храната од животинско потекло и е поврзана со воспаление што предизвикува болест, се намалило кај оние близнаци кои станале вегани.
„B. wadsworthia може да биде многу проблематично ако го имате во големи количини во цревната микробиота. Еден начин да се ослободите од него е да се префрлите на веганска исхрана“, вели коавторот на студијата, микробиологот Метју Картер.
Се истражуваат и потенцијалните придобивки од бактериите кои ферментираат влакна, како и можните штетни ефекти на оние кои го обработуваат месото. Исто така, се проучува дали промените во цревните бактерии можат да влијаат на мозокот и желбата за храна.
Имунитетот и пошироко
Раните истражувања сугерираат дека исхраната базирана на растенија може да влијае и на имунолошкиот систем. Студијата од 2024 година на Националниот институт за здравје во САД покажала дека луѓето на двонеделна веганска исхрана развиле поголема активност во делови од имунолошкиот систем вклучени во одбраната од вируси. И веганите во студијата за близнаци на Стенфорд доживеале пад на нивоата на цитокини, сигнални молекули кои ја координираат имунолошката активност.
Сепак, долгорочните ефекти остануваат нејасни, како и одговорот на прашањето дали исфрлањето на месото од исхраната е воопшто неопходно за здравјето. Студиите за класичната медитеранска исхрана – која вклучува многу зеленчук, цели зрна, мешунки, риба и месо до два пати неделно – покажуваат слични здравствени придобивки со веганството.
Ако консумирате мала количина месо еднаш неделно, дали тоа му штети на вашето здравје? – прашува нутриционистот Фонтана и продолжува: – Одговорот е дека не знаеме.
Негување здрави навики
Веганските и вегетаријанските диети можат да понудат здравствени придобивки, но Фонтана нагласува дека тие зависат од паметниот избор на храна, а не само од исфрлањето на месото. Јадењето големи количини на преработена храна, како што се јадења со замрзнати тестенини, зашеќерени грицки или некои високо-преработени замени за месо, може да биде подеднакво штетно, ако не и полошо од исхраната базирана на месо.
„Можете да бидете вегетаријанец и да бидете исто толку нездрави како некој на типична западна исхрана, ако не и понездрав“, вели Фонтана.
Иако потенцијалниот недостаток на хранливи материи не е голема грижа за луѓето кои се откажуваат од месото на неколку недели или месеци, долгорочно, важно е да се обезбедат доволно есенцијални хранливи материи кои недостасуваат или се слабо достапни во храната од растителна основа, како што се витамин Б12, железо, цинк, калциум и омега-3 масни киселини. Некои од овие хранливи материи се наоѓаат во различни намирници од растителна основа, како што се тофу и леќа, но нутриционистот Метју Ландри од Универзитетот во Калифорнија, Беркли, сугерира дека оние кои следат веганска исхрана треба да размислуваат за земање додатоци на витамин Д и Б12.