Денес е познато дека повеќе од 85 лекови можат да стапат во интеракција со грејпфрутот, зголемувајќи ја концентрацијата на лекот во крвта поради забавен метаболизам. Можните несакани ефекти вклучуваат нарушувања на срцевиот ритам, оштетување на мускулите и бубрезите, крварење и респираторна депресија.
Грејпфрутот е едно од нашите омилени овошја што уживаме да го јадеме. Создаден е со вкрстување на помело со обичен портокал, а постојат бели, розови и црвени сорти, со и без семки. Еден голем грејпфрут обезбедува околу 200-250 мл сок богат со растителни влакна, витамин Ц, антиоксиданти и фитонутриенти кои имаат корисен ефект врз здравјето. Сепак, треба да се биде претпазлив со ова овошје ако земате лекови и во тој случај, најдобро е воопшто да не го консумирате.
Денес е познато дека повеќе од 85 лекови можат да стапат во интеракција со грејпфрутот, зголемувајќи ја концентрацијата на лекот во крвта поради забавен метаболизам.
Многу од овие лекови се користат за лекување на важни и чести болести, а бројот на лекови што можат да предизвикаат сериозни несакани ефекти кога се комбинираат со грејпфрут се зголеми од 17 на 43 помеѓу 2008 и 2012 година. Можните несакани ефекти вклучуваат нарушувања на срцевиот ритам, оштетување на мускулите и бубрезите, крварење и респираторна депресија.
Главниот механизам на интеракција го вклучува ензимот CYP3A4, кој е вклучен во разградувањето на околу 50% од сите лекови. Грејпфрутот го блокира дејството на овој ензим во цревата (и во помала мера во црниот дроб), поради што лекот не се разградува доволно брзо. Ова резултира со зголемена количина на лекот во телото и ризик од предозирање.
Телото ја губи способноста да ги разградува лековите
Хемикалиите во грејпфрутот што предизвикуваат интеракции со лекови се нарекуваат фуранокумарини. Тие се разградуваат од ензимот CYP3A4, тие неповратно го деактивираат овој ензим во цревата. Ова значи дека телото привремено ја губи способноста да разградува одредени лекови, сè додека не се создаде нов ензим (што може да трае неколку дена).
Најважниот ефект е неповратното блокирање на ензимот CYP3A4 во цревата, што се јавува дури и по една чаша (200-300 мл) сок или консумирање свеж грејпфрут. Ова предизвикува лекот да се разградува побавно, а неговата биорасположивост (количината на лек што стигнува до крвотокот) се зголемува – ефектот може да трае 24 часа по консумирањето, според бројни студии.
Интересно е што ова не важи за интравенозни лекови, туку само за оралните.
Количината на грејпфрут не е важна
Сите видови грејпфрут (свежо овошје, сок, концентрат) имаат ист ефект, бидејќи сите содржат фуранокумарини. Еден цел грејпфрут или 200 мл сок е доволно за да предизвика клинички значајно зголемување на нивото на лекот во телото. Портокалите од Севиља, лиметите и помелото исто така имаат сличен ефект, додека обичните слатки портокали немаат ваков ефект.
Најризични лекови
Лекови против рак: дасатиниб, нилотиниб, сунитиниб, вандетаниб
Антибиотици и антивирусни лекови: еритромицин, халофантрин, маравирок, кинин
Лекови за намалување на холестеролот: аторвастатин, ловастатин, симвастатин → ризик од оштетување на мускулите (рабдомиолиза)
Кардиоваскуларни лекови: амиодарон, дронедарон, фелодипин, нифедипин, ривароксабан, тикагрелор
Психијатриски лекови и аналгетици: буспирон, оксикодон, кетамин, кветиапин, триазолам
Имуносупресиви: циклоспорин, такролимус, сиролимус, еверолимус
За овие лекови, се препорачува да се избегнува грејпфрут (и слични цитрусни овошја) или, кога е можно, да се замени лекот со побезбедна алтернатива (на пр. правастатин наместо симвастатин).
Фактори што го одредуваат клиничкото значење на интеракциите помеѓу грејпфрут и лекови
Значењето на интеракцијата помеѓу сокот од грејпфрут и лековите зависи од тоа колку се менува концентрацијата на лекот во крвта и дали тоа води до токсичност. На ова влијаат биорасположивоста на лекот, количината и фреквенцијата на консумирање сок, времето помеѓу земањето на лекот и сокот и индивидуалните разлики помеѓу пациентите.
Орална биорасположивост:
Лекови кои се разградуваат од ензимот CYP3A4 и имаат ниска биорасположивост (како што се статини, блокатори на калциумови канали, имуносупресиви, седативи) се особено чувствителни на интеракцијата.
Луѓето со поголеми количини на ензимот CYP3A4 во цревата имаат посилна реакција на сокот од грејпфрут.
Количина и фреквенција на консумирање:
Само 250 мл сок (еден грејпфрут) може да предизвика интеракција. Редовното пиење го зголемува ефектот. На пример, фелодипинот имал три пати поголема концентрација во крвта со 250 мл сок, според една студија.
Временско растојание:
Колку е поголемо растојанието помеѓу земањето на сокот и лекот, толку е помала интеракцијата. Ако сокот се пие 4 часа пред лекот, ефектот е најголем; по 10 часа се преполовува, а по еден ден се намалува на 25%.
Влијание врз пациентите:
Грејпфрутот го инхибира ензимот CYP3A4, што ја зголемува количината на лек што влегува во крвта. Постарите лица се особено изложени на ризик поради честата употреба на повеќе лекови и помалата толеранција на високи концентрации.
Кој е изложен на најголем ризик?
Луѓето над 45 години се најмногу изложени на ризик, бидејќи земаат најмногу лекови на рецепт. Ризикот се зголемува особено по 70-годишна возраст, бидејќи постарите лица потешко ги компензираат високите концентрации на лекови во крвта. На пример, лекот фелодипин (за крвен притисок) може да предизвика прекумерно намалување на крвниот притисок без зголемување на срцевиот ритам кај постарите лица кога се зема со грејпфрут.
Бидејќи кардиоваскуларните лекови често се користат кај постари лица, оваа група е исто така изложена на поголем ризик од интеракции поради побавниот метаболизам на лековите што доаѓа со возраста. Активноста на ензимот на црниот дроб CYP3A4 и протокот на крв низ црниот дроб се намалуваат со возраста, што го забавува разградувањето и излачувањето на лековите. Затоа, сокот од грејпфрут и кардиоваскуларните лекови со тесен терапевтски индекс не треба да се користат истовремено поради можни штетни ефекти.
Главни опасни интеракции помеѓу грејпфрут и лекови
- Нарушување на срцевиот ритам (torsade de pointes)
Амиодарон и дронедарон (антиаритмични лекови) – нивото на лекот во крвта се зголемува до 3 пати, што може да предизвика вентрикуларни аритмии и ненадејна смрт.
Нилотиниб и сунитиниб (лекови против рак) – зголемување на концентрацијата на лекот до 60%, со зголемен ризик од срцеви компликации.
- Оштетување на мускулите (рабдомиолиза)
Симвастатин, ловастатин, аторвастатин – нивоата на лекот може да се зголемат 3-7 пати дури и со една чаша сок од грејпфрут дневно → ризик од сериозно оштетување на мускулите и бубрезите.
Побезбедни алтернативи: правастатин, росувастатин, флувастатин (не реагираат со грејпфрут).
- Оштетување на бубрезите (нефротоксичност)
Циклоспорин и такролимус (лекови за спречување на отфрлање на трансплантирани органи) – нивоата може да се зголемат до 10 пати, што доведува до акутно оштетување на бубрезите.
Опишан е случај во кој нивоата на такролимус се зголемиле за 500% по консумирање мармалад од грејпфрут.
- Рак на дојка (контроверзен)
Некои студии покажаа дека жените во менопауза кои консумираат грејпфрут секојдневно и земаат естроген имаат 30% поголем ризик од рак на дојка, но друга студија не ја потврди оваа поврзаност.
- Намалување на крвниот притисок
Лекови за еректилна дисфункција (силденафил, тадалафил, варденафил): можат да предизвикаат опасен пад на крвниот притисок, особено ако се земаат со нитрати.
Нимодипин (мозочен удар): можен е ненадеен пад на крвниот притисок.
- Ризик од мозочен удар
Ерготамин (мигрена): ризик од гангрена или мозочен удар.