Поголемиот дел од пластичниот отпад, кој го издвојуваме за да не заврши под земја на депонија, на крајот сепак ќе заврши таму. Тажно, но вистинито: само 9% од произведената пластика во светот се рециклира. Причината за тоа не е само тоа што пластичниот отпад не се селектира доволно. Главната причина е, како што реков, во хемијата. Меѓутоа, за тоа не е виновна само термопластиката.
Пластика е пластика – а не е. Постојат многу видови на пластика. Затоа тешко, многу тешко се рециклира.
Помеѓу полиетиленот и парафинот нема хемиска разлика, или – да бидеме попрецизни – полиетиленот и парафинот се разликуваат само по молекуларната тежина (релативна молекуларна маса), т.е. бројот n во CH3-(CH2)n-CH3, формулата на линеарниот ( HDPE) полиетилен. (Обичниот полиетилен, PE, има разгранети синџири.) Полиетиленската кеса може да се топи и претопува како парафинска свеќа. Но само „на хартија“, во лабораториски услови. И не се сите пластични маси како полиетиленот.
Исто име, но различна супстанција, различна молекуларна структура. Општо земено, вештачките полимери се поделени на пластомери или термопластики и дуромери. Полимерите од првиот тип можат, како полиетиленот, да се стопат. Полимерите од друг тип, дуромери (бакелит, епоксидни смоли, полиуретански пени) не можат. Последица: полимерите од првиот тип може да се рециклираат, но полимерите од вториот не. Причината за ова е, јасно, разликата во структурата, бидејќи пластомерите имаат молекули со синџир, додека дуромерите имаат вмрежени.
Но, тоа е само половина од приказната.
Поголемиот дел од пластичниот отпад, кој го издвојуваме за да не заврши под земја на депонија, на крајот сепак ќе заврши таму. Тажно, но вистинито: само 9% од произведената пластика во светот се рециклира. Причината за тоа не е само тоа што пластичниот отпад не се селектира доволно. Главната причина е, како што реков, во хемијата. Меѓутоа, за тоа не е виновна само термопластиката.
Најголем виновник за ваквата состојба се композитните материјали, материјали кои не се состојат само од една чиста супстанција. Полимерите се полни со адитиви – од други полимери и керамика до креда, каолин, гипс, алуминиум хидроксид, пигменти и јаглеродни влакна – за да ги приспособат нивните својства на примената. Уште полошо (или можеби подобро?) е тоа што 72% од произведените композитни материјали се базирани на дуромери, полимери кои и онака не можат да се рециклираат. Сепак, не можеме да избегнеме такви материјали бидејќи тие се користат за изработка на внатрешноста на автомобилите, а од неодамна и за нивните каросерии. Чамци, бротчиња од секаков вид се исто така направени од композитен материјал, имено фиберглас, стаклени влакна засилени со епоксидна смола. По иронија на судбината (или технологијата), сечилата на „еколошките“ ветроелектрани се исто така направени од фиберглас, што значи дека откако ќе се истрошат, тие се закопуваат и не се рециклираат.
Цената на отпадната пластика, во фунти по тон, покажува која пластика може и која не може да се рециклира
Дуромерите и композитните материјали не се единствените виновници за тоа што (целата) пластика не може да се рециклира. Проблем има и со нечистата пластика која се фрла во жолти кеси и контејнери – затоа треба внимателно да ги прочитате упатствата на комуналното претпријатие. Сепак, дури и со најдобра волја и еколошка свест на граѓаните, не можат сите пластомери да се вратат во првобитната состојба. Проблемот е што се мешаат едно со друго, па кога ќе се претопат од нив не може да се добие чиста материја, само еден (чист) пластомер. Само пет проценти од полилактична киселина (полилактична киселина, PLA) во полиетилен терефталат (ПЕТ) го прави технолошки неупотреблив – а PLA се користи затоа што е биоразградлив!
Дали има лек за тоа?
Дали има лек за тоа? Има. Тоа се гледа од голата статистика. Во САД 8% од пластиката (од 35.370 тони произведени во таа земја годишно) се рециклира, а 76% завршува на депониите. Што е со преостанатите 16% отпадна пластика (5.660 тони годишно)? Каде завршува? Што се случува со неа?
Одговорот е: се гори. Иако согорувањето е подобро од депонирањето, од фрлањето на депонија, технолошкиот процес на согорување е далеку од нешто со што би биле целосно задоволни. Проблемот со отровните гасови, пред се диоксинот, може да се реши со прочистување на чадот, но прашање е колку економски и еколошки е исплатливо согорувањето. Пресметките покажуваат дека ако целиот пластичен отпад во Соединетите држави се согорува, а добиената топлина се претвори во електрична енергија, само 4% од потребите за електрична енергија би можеле да се задоволат на овој начин. Дополнително, секое согорување, вклучително и согорувањето на пластичен отпад, произведува CO2, стакленички гас. Затоа, тешко е да се зборува за пластиката како еколошко гориво.
Отпадната пластика може да се користи многу подобро ако е хемиски обработена. Процесот на крекирање (cracking), во кој големите молекули се претвораат во мали со дејство на притисок и температура (пиролиза), е познат во нафтената индустрија веќе сто години. Кога се нанесува на полимерна смеса, се добиваат јаглеводороди кои можат да се користат како гориво за дизел мотори, но послаби од онаа произведена од нафта бидејќи има 1-14% помалку специфична енергија. Доколку целата пластика што не може да се рециклира се преработи во гасоводот, тоа би можело да замени 15% од дизел горивото. Така барем велат податоците за САД.
Дали 15% е премногу или премалку? Сè е релативно или, поедноставно кажано, сѐ е онака како што се зема. Но, едно е јасно: за да се реши проблемот со отпадната пластика, треба да се развијат технологии за нејзина хемиска обработка. Долг е патот, но друг пат нема.
Текстот е преземен од ТУКА.